“‘Yeni’ hər durumda qaçılmaz olaraq ‘əski’-nin rəddiyəsi deyildir. ‘Yeni’ sırf ‘yeni’ olduğu üçün ‘əski’ olandan daha məsum və daha üstün də deyildir,” deyə Artum Dinc güneydə “Haray haray mən türkəm!” şüarının köhnəlmədiyini - əksinə, funksional, praktik, təsirli və dinc bir şüar olduğunu vurğulayır. Təbrizli sosioloq Amerikanın Səsi ilə söhbətdə son vaxtlar gündəmdə olan milli kimlik anlayışı və türk fəalların səsləndirdiyi şüarlara dair mübahisələr haqqında öz düşüncələrini paylaşıb.

Artum Dinc müsahibədə türk kimliyinin sovetlər tərəfindən azərbaycanlı kimliyinə dəyişdirilməsini dəyərləndirir. Onun sözlərinə görə, bu dəyərləndirmədə ən önəmli və təyinedici sual “bu dəyişim kimin və nəyin işinə yaradı və kimin iradəsi ilə gerçəkləşdi?” sualıdır.

Ankara Universitetində sosiologiya bölümünün doktorluq dərəcəsi üzərində çalışan Dinc deyir ki, “milli kimlik çərçivəsində biz alğısını formalaşdıran dəyişkənlər vardır. Bunlar ortaq dil, tarix, yurd, siyasi hakimiyyət, din, məzhəb və ya ideologiya, anlam kodları, ortaq simvollara bağlılıq duyğusu kimi ünsürlərdir.”

Onun dediklərinə görə, Moskva mərkəzli müstəmləkəçi siyasi avtoritet “biz” anlayışını təşkil edən əsas ünsürlər yəni dil və etnik kimliyin adını öz iradəsi və mənfəətləri istiqamətində dəyişdirib.

“Azərbaycan Respublikasında milli kimlik müstəvisində ‘biz’ alğısını təşkil edən əsas simvolik kodlar, yəni dilin və etnik kimliyin adı dominant və təpədən endirməçi sosialist Rus milliyyətçisi olan Moskva mərkəzli müstəmləkəçi siyasi hakimiyyət ya avtoritetin ‘iradəsi’ və ‘mənfəətləri’ istiqamətində dəyişdirilərək coğrafiyanın adına dönüşdürüldü. Deyim yerində isə, gecə türk olaraq yatağa yatan insan, ertəsi gün azərbaycanlı olaraq yataqdan qalxdı,” deyə Artum Dinc qeyd edir.

O, əlavə edir ki, “zorla tətbiq etmə prosesi ilə bağlı ən mühim və təyin edici sual budur: bu paradiqma dəyişimi kimin və nəyin işinə yaradı? Kimin iradəsi ilə gerçəkləşdi? Bu sualın doğru cavabı müstəmləkəçilik tarixinin rəmzi halına gəlmiş ‘parçala, böl, idarə et’ strategiyasında axtarıla bilər. Sormaq lazımdır; nədən ‘ruslar’ ‘leninqradlı’ və ya ‘moskvalı’ olmadı da ‘türk’ ‘azərbaycanlı’ oldu? Bu gün Rusiya adlandırılan coğrafiyanın nüfusu, sadcə Ruslardan mı təşkil olunur? Elə deyilsə, ki deyil, nədən Altay-Sibir deyil də Rusiya?”


Keçən həftələrdə Amerikanın Səsinə müsahibə verən şair və yazar Rasim Qaraca İran Azərbaycanında keçirilən etiraz mitinqlərində səsləndirilən “Haray haray mən türkəm” şüarının köhnəldiyini və praktik nəticə vermədiyini bəyan etmişdi.

Ancaq Artum Dinc bu şüarın “bugünkü şərtlərdə İranda farslaşdırmaya qarşı haq tələb edən türk dirənişinin ən funksial, qarşı qoyulmaz, praktik, təsirli və barışcıl bir vasitə” olduğunu vurğulayır.

Təbrizli araşdırmaçı məşhur şüarı iki cəhətdən dəyərləndirir. “Bu şüar bir yandan gündəlik yaşayışın praktik təcrübələrinə yəni sorğulanmayan ön-qəbullara dayanır. O biri yandan isə, şüurlu və məqsədli bir strateji aktın dayanağı olaraq funksiasını yerinə yetirir,” o, söyləyir.

Dinc Haray haray mən türkəm şüarının “son dərəcə açıq olduğunu və əldə edilə bilən bir hədəfə vəsilə olduğunu” önə çəkir.


“Bu hədəf olduqca güncəl (aktual), həyəcanverici və hərəkətə-keçirici bir etik anlayışa dayanır. O da ‘çağın insanı olma’-nın gərəyi olan ədalətli əlaqələr, azad insan olmaq və tanınmadır,” o bildirir.

Dinc həmçinin türk fəalların bu şüar vasitəsilə ortaya qoyduqları tələblərə, o cümlədən türk kimliyinə qarşı yürüdülən siyasətlərə son verilməsi tələbinə diqqət çəkir.